Przeprowadzenie przez lekarza prawidłowego badania podmiotowego i przedmiotowego oraz zlecenie w uzasadnionych przypadkach badań dodatkowych to niezbędne elementy właściwej terapii zmian nadżerkowych lub wrzodziejących w jamie ustnej.
Należy mieć zawsze na uwadze, że większość zmian poza urazem uszkadzającym (mechanicznym lub fizycznym), ma podłoże ogólnoustrojowe, które powinno zostać ustalone. W każdym przypadku pojawienia się nadżerek lub owrzodzeń w jamie ustnej należy różnicować z innymi chorobami oraz zachować czujność onkologiczną. Prawidłowa diagnoza i odpowiednie leczenie przyczynowe towarzyszących chorób systemowych, zmniejsza objawy kliniczne i przyspiesza gojenie nowo powstających zmian. Jednoznaczne ustalenie przyczyn powstawania aft może jednak być trudne, więc leczenie bywa długotrwałe, a schorzenie często nawraca. Stosowanie miejscowych farmaceutyków izolujących afty od czynników drażniących zmniejsza dolegliwości bólowe.
Diagnostyka
Farmaceutyki miejscowe o charakterze ochronnym i gojącym
Wizyta u lekarza
Leczenie aft należy rozpocząć od doprowadzenia jamy ustnej do właściwego stanu higienicznego oraz usunięcia ewentualnych czynników urazowych i drażniących:
warto wyeliminować z diety pokarmy kwaśne, pikantne, twarde oraz napoje gazowane, alkohol i wprowadzić łagodną oraz pełnowartościową dietę
warto zmienić pastę do zębów na taką, która nie zawiera laurylosiarczanu sodu
u dzieci powinno się unikać regularnego stosowania preparatów zawierających pochodne kwasu p-hydroksybenzoesowego, jak również pochodne acetanilidu, aldehydcynamonowy.
Wśród najczęstszych składników pokarmowych predysponujących do wystąpienia aft w przypadkach nadwrażliwości pokarmowych u dzieci, należy zaliczyć: herbatę, kakao i produkty z jego zawartością, pomidory, cytrusy, brokuły, oberżyny i orzechy lub produkty zwierające gluten. W przypadkach podejrzenia nadwrażliwości pokarmowej bywa stosowany dzienniczek dietetyczny, w którym odnotowuje się całkowicie wyeliminowany składnik z diety przez okres 21 dni oraz obserwacje dotyczące pojawiania się, bądź nie, nowych wykwitów aftowych. Czasami eliminacja składników powodowała trwałe ustąpienie objawów.
Leczenie miejscowe zmian aftowych
Niezależnie od właściwej diagnostyki i ewentualnego leczenia ogólnoustrojowego zmian nadżerkowo-wrzodziejących w jamie ustnej, należy jak najszybciej rozpocząć leczenie miejscowe zmierzające do łagodzenia bólu, ochrony zmian przed zakażeniem, wspomagania gojenia uszkodzonych tkanek oraz poprawiać komfort życia (umożliwienie prawidłowego odżywiania się, mówienia czy wykonywania podstawowych czynności higienicznych w jamie ustnej).
Wskazana jest farmakoterapia miejscowa w postaci preparatu przeciwzapalnego, antyseptycznego i powlekającego. Ważne jest, aby preparat (w szczególności u dzieci) miał akceptowalny smak oraz był łatwy i szybki w użyciu, zarówno w przypadku obszarów błony śluzowej jamy ustnej narażonych na urazy mechaniczne (wargi, podniebienie twarde, dziąsła, język, policzki), jak i w miejscach o utrudnionej dostępności (podniebienie miękkie, tylna ściana gardła, łuki podniebienne), a jednocześnie nie miał działania drażniącego.
Farmaceutyki miejscowe o charakterze ochronnym i gojącym
płyny / płukanki
żele, pasty
aerozole
Stosowanie miejscowych farmaceutyków zawierających poliwinylopirolidon (PVP) i kwas hialuronowy, które szybko izolują aftę od czynników drażniących, łagodzą ból oraz wspomagają naturalny proces gojenia owrzodzenia.
Lekarz może zadecydować o dołączeniu do leczenia leków działających miejscowo w jamie ustnej lub nawet ogólnoustrojowo.
Uwaga!
Należy ściśle przestrzegać zaleceń producenta umieszczonych w instrukcji użycia zakupionego preparatu, ponieważ wiele z nich nie jest zarejestrowanych do stosowania u dzieci, inne mają liczne ograniczenia związane z wiekiem dziecka oraz częstością dawkowania – czego należy ściśle przestrzegać.
Warto dopasować formę preparatu do rodzaju i umiejscowienia zmiany
Preparaty na afty do stosowania miejscowego w jamie ustnej warto dobrać w zależności od rodzaju i umiejscowienia zmian, a także wieku chorej osoby.
Żel sprawdza się w leczeniu pojedynczych i łatwo dostępnych zmian.
Spray będzie dobrym wyborem w przypadku trudno dostępnych miejsc jamy ustnej, czyli na podniebieniu miękkim lub tylnej ścianie gardła. Umożliwi on aplikację bez zbędnego narażania pacjenta na wywołanie odruchu wymiotnego.
Płyn do płukania jamy ustnej warto wybrać, gdy zmiany są liczne, rozlane, jak ma to miejsce zwykle u pacjentów ortodontycznych. Najłatwiej pokryje on zmienione chorobowo miejsca.
Konsystencja preparatu
Konsystencja preparatu stosowanego miejscowo i jego zdolność do trzymania się zmienionej tkanki mają znaczenie w terapii. Obecność śliny w jamie ustnej oraz ruchy języka, stanowią duże utrudnienie dla utrzymania się leków na zmienionej chorobowo błonie śluzowej, bowiem czas działania produktu powinien być odpowiednio długi.
Składniki, takie jak poliwinylopirolidon (PVP) i/lub kwas hialuronowy, mają zdolność szybkiego tworzenia stabilnej warstwy na powierzchni tkanki, pełniąc funkcję bariery mechanicznej. Przylegając do uszkodzonej śluzówki jamy ustnej (właściwości adhezyjne), długotrwale zmniejszają dyskomfort związany z bólem wywoływanym częstym podrażnianiem odsłoniętych zakończeń nerwowych.
Polimer poliwinylopirolidonu i kwas hialuronowy zawierają produkty: Anaftin® Żel, Anaftin® Spray oraz Anaftin® Płyn do płukania jamy ustnej.
Preparaty te długotrwale zmniejszają dyskomfort i ból wywoływany podrażnianiem odsłoniętych zakończeń nerwowych podczas picia, jedzenia, mówienia lub mycia zębów oraz wspomagają naturalne gojenie owrzodzenia. Można je stosować zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Uwaga!
Gdy zmiany nie goją się w ciągu 14 dni od wdrożenia prawidłowego leczenia zachowawczego lub gdy istnieje podejrzenie, że zmiany mają charakter nowotworowy, zawsze należy udać się na wizytę do swojego lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza dentysty, celem dalszej diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Afta czy pleśniawka?
Zmiany nadżerkowe lub wrzodziejące, pojawiające się cyklicznie w jamie ustnej, nie powinny być mylone z wykwitami białymi lub biało-czerwonymi, pojawiającymi się w wyniku infekcji grzybiczej, często potocznie określanej jako pleśniawki. Leczenie pleśniawek nawet u osób ogólnie zdrowych wymaga: wdrożenia właściwych nawyków, odpowiedniej higieny, diety oraz ewentualnego zastosowania probiotyków. Konsultacja z lekarzem i zlecenie przez niego Ieczenia farmakologicznego odpowiednim lekiem może być warunkiem powodzenia terapii.
Referencje
Na podstawie:
Nowak M. Opieka farmaceutyczna 5/2019;05:6–10.
Szymczak-Paluch M, et al. Dermatologia po dyplomie 2017;2:13–9.
Nowak M. Świat medycyny i farmacji 3(190)/2017.
Pawlik M. Forum pediatrii praktycznej (19)/2018:48–54.
Bogatko M. Nowy gabinet stomatologiczny 2018;5(104):34–42.
